Ένας πανάρχαιος ευεργετικός θεσμός

Του Ιωάννου Αν. Γκιάφη*

Ένας κανόνας δικαίου παγιώνεται εντός του κοινωνικού συνόλου με την συνεχή και ομοιόμορφη επανάληψη της εφαρμογής του. Αντίστοιχα και ένα

πρότυπο συλλογικής ή ατομικής συμπεριφοράς καθιερώνεται σε μια κοινωνία με την διαρκή επανάληψή του. Με αυτό τον τρόπο τόσο ο κανόνας, όσο και μια συμπεριφορά θεσμοποιούνται.

Γίνονται θεσμοί, αποκτώντας μια ιδιαίτερη κοινωνική αξία και συνεπάγοντας ορισμένες υποχρεώσεις από μέρους των πολιτών. Από αρχαιοτάτων χρόνων υπάρχουν θεσμοί διαφόρων μορφών και κατηγοριών(κοινωνικοί, πολιτικοί, πολιτιστικοί, οικογενειακοί κ.ά.). Οι θεσμοί εξυπηρετούν την κάθε ανθρώπινη κοινότητα αφού χάριν αυτών επιτυγχάνεται η κοινωνική οργάνωση, η κοινωνική ευταξία και η αρμονική κοινωνική συμβίωση. Θεσμούς όμως δεν διαθέτει μόνο η κοινωνία, εμπεριέχει και η Εκκλησία. Η Εκκλησία μπορεί να είναι ο Θεανθρώπινος οργανισμός στον οποίο εγκεντρίζονται τα μέλη του, αλλά δεν παύει να είναι και τρόπος ζωής. Σε αυτή την πνευματική βιωτή ενυπάρχουν κάποιοι κανόνες, η εφαρμογή των οποίων προάγει τον χριστιανό στη σωτηρία. Όπως οι δημοκρατικοί νόμοι διασφαλίζουν την δημοκρατία του συνόλου, το ίδιο και οι ιεροί κανόνες και θεσμοί οδηγούν στην πνευματική λύτρωση και στην αγιότητα του βίου.

Γιατί όμως να γίνεται μνεία στους θεσμούς της Εκκλησίας μας; Διότι η σημερινή ευαγγελική περικοπή μας παραπέμπει σε έναν πανάρχαιο θεσμό, αυτόν της “νηστείας”. Τονίζει ο Κύριός μας μεταξύ των άλλων: « Ὅταν δὲ νηστεύητε, μὴ γίνεσθε ώσπερ οἱ ὑποκριταὶ σκυθρωποί, ἀφανίζουσιν γὰρ τὰ πρόσωπα αὐτῶν ὅπως φανῶσιν τοῖς ἀνθρώποις νηστεύοντες• ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἀπέχουσιν τὸν μισθὸν αὐτῶν.» (Ματθ. στ’, 16). Ο Θεάνθρωπος Κύριος έρχεται με την φράση του αυτή και στηλιτεύει την φαρισαϊκή νηστεία, καταδεικνύοντας τον αληθινό σκοπό της. Δεν κατακρίνει τους Φαρισαίους επειδή νήστευαν, αλλά γιατί νήστευαν προς επίδειξη. Μάλιστα έμεναν άπλυτοι και ατημέλητοι προκειμένου να δείχνουν καταβεβλημένοι από τον κόπο της νηστείας και να απολαμβάνουν τα ‘‘εύσημα’’ του κόσμου. Όλα γίνονταν από κενοδοξία. Άραγε τότε έχει αξία η νηστεία; Στόχος της ποιος είναι; Ο έπαινος των ανθρώπων ή ο έπαινος του Θεού; Ο εμφανής τρόπος άσκησής της έμπροσθεν των άλλων ή η αφανής εφαρμογή της ενώπιον του Δημιουργού;

Η νηστεία στην Ιερά μας Παράδοση είναι ένα κεφαλαιώδες ζήτημα. Πρόκειται για μια θεοδίδακτη και θεοπαράδοτη εντολή και όχι για ένα ανθρώπινο αποκύημα. Τι μας υπενθυμίζει η Κυριακή της Τυροφάγου; Την έξωση των Πρωτοπλάστων από τoν Παράδεισο! Και η αιτία ήταν η παράβαση της εντολής της νηστείας και κατ’ επέκταση η παρακοή του θελήματος του Θεού. Δεν σεβάστηκαν και καταπάτησαν την απαγόρευση του Θεού να μην δοκιμάσουν ούτε ένα καρπό από το ‘‘δένδρο της γνώσης του καλού και του κακού’’. Η πρώτη εντολή του Θεού στο ανθρώπινο γένος ήταν το αγαθό της νηστείας. Ο Αδάμ και η Εύα όχι μόνο δεν την εφάρμοσαν αλλά ενέδωσαν και στην προσβολή του διαβόλου. Έτσι η πράξη τους αυτή έφερε την έξοδό τους από τον κήπο της Εδέμ και την υπαγωγή τους από την αθανασία στον θάνατο, από την αφθαρσία στην φθορά.

Ο ερχομός του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού επί της γης σηματοδοτεί την αναγέννηση του νέου Αδάμ της Εκκλησίας. Ο ίδιος ο Χριστός προτού ξεκινήσει το απολυτρωτικό του έργο, νηστεύει 40 ολόκληρες ημέρες. Την ανυπακοή του πρώτου Αδάμ την αντικαθιστά με την υπακοή Του στο θέλημα του Ουρανίου Πατρός. Κατά συνέπεια η νηστεία προσλαμβάνει θεοειδή χαρακτήρα.

Η νηστεία γενικότερα εμπερικλείεται στην Παλαιά, αλλά και στην Καινή Διαθήκη. Εκτός αυτών των χριστιανικών πηγών η νηστεία προβλέπεται και από τους ιερούς κανόνες. Ο κυριότερος όλων είναι ο 69ος κανόνας των Αγίων Αποστόλων, όταν έρχεται και επιβάλλει την νηστεία στην χριστιανική ζωή και αναγνωρίζει ως λόγο κατάλυσής της μόνο την σωματική ασθένεια. Ήδη η Αποστολική Σύνοδος (49μ.Χ.) θεσπίζει την νηστεία ως αναγκαίο μέσο για την ψυχική σωτηρία. Η νηστεία εξάλλου δεν είναι παρά μια πνευματική άσκηση, η οποία οφείλει να καταλήγει στην αρετή. Μέσω αυτής οι άγιοι της Εκκλησίας μας έλαβαν ουράνια χαρίσματα. Με την αδιάλειπτη προσευχή και την τακτική νηστεία τους εκδίωξαν ακόμη και το γένος των δαιμόνων. Ο Μέγας Βασίλειος θα γράψει πως: «η νηστεία χειραγωγεί τους πιστούς στην κατά Θεόν πολιτεία ». Μήπως ο Μωυσής, ο Ηλίας και ο Τίμιος Πρόδρομος δεν ασκήθηκαν στο στάδιο της νηστείας και κατόρθωσαν όχι μόνο την ενάρετη ζωή, αλλά και την ‘‘θεωρία του Θεού’’; Η νηστεία δεν είναι αυτοσκοπός αλλά στοχεύει στην εγκράτεια από όλες τις εμπαθείς καταστάσεις προκειμένου διαμέσου αυτής να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ δημιουργήματος και Δημιουργού.

Η νηστεία είναι μεν η αποχή από τις αρτύσιμες τροφές, αλλά είναι και η πνευματική κάθαρση. Νηστεία σημαίνει όχι μόνο στέρηση κάποιων υλικών τροφών, αλλά και αποτίναξη των αδυναμιών μας. Και εδώ κρύβεται η διαφορά της νηστείας από την δίαιτα. Δυστυχώς η περιρρέουσα κοινωνική αντίληψη ταυτίζει την νηστεία με την δίαιτα, δηλ. την αποχή του ανθρώπου από ορισμένες διατροφικές συνήθειες με σκοπό τον σωματικό του καλλωπισμό. Η νηστεία δεν στοχεύει σε καμμία αυτοδικαίωση, απεναντίας θέτει ως στόχο την ψυχοσωματική εγκράτεια. Το κέντρο βάρος της ρίπτεται στην ταπείνωση και στην εγκοπή του ιδίου θελήματος, οι οποίες είναι οι βάσεις για την ανύψωση ενός στέρεου πνευματικού οικοδομήματος. Λίαν εύστοχα ένας πανέμορφος ύμνος της Εκκλησίας μας θα διακηρύξει: «Νηστεύσωμεν, ἀδελφοί, σωματικώς• νηστεύσωμεν καὶ πνευματικώς.»(Εσπέριο στιχηρό Τετάρτης Α’ Νηστειών).

Υπάρχει όμως σήμερα και μια κατηγορία ανθρώπων που ηθελημένα αγνοούν τον θεσμό της νηστείας. Προβαίνουν μάλιστα αυτές τις ημέρες και σε διάφορες αταξίες (π.χ. καρναβαλικές εκδηλώσεις, κρεατοφαγίες κ. ά.) που όχι μόνο απάδουν της χριστιανικής τους ταυτότητας, αλλά και αμαυρώνουν την ιερότητα των ημερών. Αντί να ξεκινάει ο αγώνας της πνευματικής συντριβής, κυριαρχεί ένα «τρελό πανηγύρι» ξεφαντώματος και ξεγνοιασιάς. Ποια η σχέση αυτού με την περίοδο της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής; Ουδεμία! Απλούστατα μια λανθασμένη και άστοχη λαϊκή παράδοση υπερισχύει έναντι ενός πανάρχαιου και σωτήριου θεσμού.

Ιδού λοιπόν από απόψε με τον κατανυκτικό εσπερινό θα περάσουμε το κατώφλι της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής! Καιρός μετανοίας και νηστείας! Καιρός τα λάθη του παρελθόντος να τα διορθώσουμε! Καιρός για την πνευματική ανατροπή του εαυτού μας! Καιρός όχι πνευματικού εφησυχασμού, αλλά πνευματικής ετοιμότητας! Δίχως την μετάνοια μας και την νηστεία μας η χάρις του Θεού δεν ελκύεται στη ζωή μας! Εάν θέλουμε πραγματικά μέσα από το ταξίδι της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής να φθάσουμε στον αναστάσιμο προορισμό μας, οφείλουμε κατά τον Μέγα Βασίλειο, να «νηστεύσωμεν νηστείαν δεκτὴ καὶ εὐάρεστον τῷ Κυρίῳ. » Αμήν!

*Θεολόγου- Πολιτικού Επιστήμονος