Δημήτρης Τραπεζιώτης... Η «ελέω» Κυβέρνησης Μοναρχία του Δημάρχου

Παρέμβαση 3

του Δημήτρη Τραπεζιώτη

Το δόγμα της κυριαρχίας του Jean Bodin (16ος αιώνας)

ή

η «ελέω» Κυβέρνησης Μοναρχία του Δημάρχου

Με το νόμο 4555/2018 η προηγούμενη κυβέρνηση (ΣΥΡΙΖΑ)  εισήγαγε την αναλογική κατανομή των εδρών των δημοτικών – περιφερειακών  συμβουλίων  που προέκυψαν  από τις εκλογές της 26^ης  Μαΐου 2019.

Τα επιχειρήματα για την

καθιέρωση της απλής αναλογικής ήταν ότι εμβαθύνει τη δημοκρατία στην τοπική αυτοδιοίκηση, εξασφαλίζει με γνήσιο τρόπο την αντιπροσωπευτικότητα αποτυπώνοντας τους πραγματικούς συσχετισμούς και ταυτόχρονα διαπαιδαγωγεί στην κουλτούρα της σύνθεσης, της συνεργασίας και της συνευθύνης. Επιτρέπει την εισβολή της κοινωνίας και την ενασχόληση των πολιτών με την τοπική αυτοδιοίκηση, εντάσσει στο αυτοδιοικητικό παιχνίδι συλλογικότητες με τοπικές ευαισθησίες, ανανεώνει και αποεπαγγελματοποιεί την τοπική αυτοδιοίκηση και τέλος το σύστημα της απλής αναλογικής υπηρετεί τη Συνταγματική επιταγή της ισότητας της ψήφου. Επιχειρήματα κατά της απλής αναλογικής είναι ότι θα υπάρξουν προβλήματα στην αποτελεσματική διαχείριση και λειτουργία των αυτοδιοικητικών θεσμών, θα παρουσιαστεί το φαινόμενο των αθέμιτων συναλλαγών και των πολλών υποψηφιοτήτων και θα υπάρξει ακυβερνησία στους δήμους. Επίσης, ότι εισάγει πολλαπλά εκλογικά συστήματα και ότι η εκλογή του Δημάρχου θα έπρεπε να προβλέπεται από την πρώτη Κυριακή.

Με την απλή αναλογική θα υπάρχουν προβλήματα κυβερνησιμότητας; Είναι σφόδρα πιθανό, παρά τις πρόνοιες του νόμου, στην πράξη να εμφανιστούν προβλήματα, κυρίως λόγω έλλειψης κουλτούρας συνεργασιών, τα οποία με την εφαρμογή του νόμου θα μπορούσαν να εντοπιστούν – προσδιοριστούν και να αντιμετωπιστούν με νομοθετικές βελτιώσεις.      

Η σημερινή πλειοψηφία της Κεντρικής Ένωσης Δήμων και Κοινοτήτων (ΚΕΔΕ), παρά το γεγονός ότι στο παρελθόν υποστήριζε την εφαρμογή της απλής αναλογικής και προσπερνώντας το γεγονός ότι στη συντριπτική πλειοψηφία των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (70%) το σύστημα  εκλογής δημάρχων και περιφερειαρχών είναι απλή αναλογική,  δεν στάθηκε μόνο αρνητική στην εισαγωγή του συστήματος της απλής αναλογικής αλλά αντέδρασε με σφοδρότητα και έτρεξε μάλιστα καμπάνια με σύνθημα : «διαλύουν τους δήμους, το κράτος, τις ζωές μας». Ακολούθως η σημερινή κυβέρνηση έσπευσε και αυτή, πριν ακόμη εφαρμοστεί και δοκιμαστεί στην πράξη ο νόμος 4555/2018, να προεξοφλήσει ότι υπάρχει μια «ανακύψασα προβληματική κατάσταση» όπως αναφέρεται στην αιτιολογική έκθεση και ψήφισε το νόμο 4623/ 2019 με τον οποίο τροποποίησε το νόμο 4555/2018, με τον οποίο κατά τα ανωτέρω εισήχθη το σύστημα αναλογικής κατανομής των εδρών, υποτιμώντας εκ των προτέρων την ωριμότητα των αρετών, θεωρώντας ως δεδομένο ότι αποκλείεται να βρουν τρόπους σύνθεσης και συνεργασίας μέσω προγραμματικού διαλόγου. Με το νόμο λοιπόν 4623/2019 αντικαταστάθηκε το άρθρο 73 του ν. 4555/2018 και πλέον ορίζεται ότι : «δύο ή περισσότερες δημοτικές παρατάξεις μπορούν να συμπράττουν, εφόσον μία από αυτές είναι η παράταξη με την οποία έχει εκλεγεί ο δήμαρχος. Το πρακτικό για τη σύμπραξη υποβάλλεται οποτεδήποτε εντός της θητείας της Δημοτικής Αρχής και δεν ανακαλείται (…). Από την κατάθεση του πρακτικού οι συμπράττουσες παρατάξεις λογίζονται ενιαία παράταξη,  η οποία εισέρχεται σε όλα τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των συμπραττουσών  παρατάξεων και λογίζεται ως η παράταξη με την οποία εξελέγη ο δήμαρχος…».  Με τη διάταξη αυτή εισάγεται περιορισμός στη δυνατότητα σύμπραξης μεταξύ παρατάξεων, η οποία επιτρέπεται μόνο εφόσον μία από τις συμπράττουσες παρατάξεις είναι εκείνη, με την οποία έχει εκλεγεί η δήμαρχος. Κατά το χρόνο όμως εφαρμογής των διατάξεων που αντικαταστάθηκαν, προβλεπόταν η άνευ περιορισμού δυνατότητα μετεκλογικής σύμπραξης μεταξύ παρατάξεων, στην οποία οι εκλογείς κατά τεκμήριο προσέβλεψαν. Ο περιορισμός αυτός στη σύμπραξη μεταξύ παρατάξεων τίθεται προ της αναλήψεως καθηκόντων των νέων δημοτικών αρχών, πλην  όμως σε χρόνο μεταγενέστερο αυτού κατά τον οποίο εκδηλώθηκε η λαϊκή βούληση και κατά τούτο δεν συνάδει προς την αρχή της ευρύτερης δυνατής λαϊκής εκπροσώπησης.  Περαιτέρω, με το άρθρο 2 του εν λόγω νόμου 4623/2019 αντικαταστάθηκαν τα άρθρα 74 και 75 του νόμου 3852/2010 (Καλλικράτης) ως προς τον τρόπο συγκρότησης και εκλογής της οικονομικής επιτροπής και της επιτροπής ποιότητας ζωής των δήμων,  προκειμένου «στα πλαίσια ενίσχυσης της κυβερνησιμότητας»,  η πλειοψηφία των μελών της οικονομικής επιτροπής και της επιτροπής ποιότητας ζωής να προέρχεται από τον συνδυασμό με τον οποίον εξελέγη ο δήμαρχος.

Επίσης, με το άρθρο 3 μεταφέρονται αρμοδιότητες από τα δημοτικά συμβούλια στις οικονομικές επιτροπές των δήμων για την άμεση λήψη αποφάσεων αλλά και την αποσυμφόρηση των συνεδριάσεων των δημοτικών συμβουλίων από ήσσονος σημασίας θεμάτων (αιτιολογική έκθεση του νόμου).  

Όμως, με βάση τις διατάξεις του Συντάγματος που προβλέπουν το αντιπροσωπευτικό σύστημα εκλογής των αρχών των ΟΤΑ (καθολική μυστική ψηφοφορία), το δικαίωμα συμμετοχής του πολίτη στην πολιτική ζωή και την αρχή της αναλογικότητας, στον τρόπο συγκρότησης των οργάνων διοίκησης των δήμων θα πρέπει να αποτυπώνεται η βούληση του εκλογικού σώματος, αλλά και οι αρχές της ισότητας του εκλογικού δικαιώματος (άρθρα 4 παρ. 1 και 51 παρ. 3 του Συντάγματος) και της αρχής της ευρύτερης δυνατής λαϊκής εκπροσώπησης. 

Έτσι, ο  προβλεπόμενος  από το ν. 4623/2019  τρόπος συγκρότησης και εκλογής της οικονομικής επιτροπής των δήμων και των περιφερειών καθώς και της επιτροπής ποιότητας ζωής των δήμων, δεν  διασφαλίζει επαρκή δημοκρατική νομιμοποίηση στα εν λόγω συλλογικά όργανα  και  άρα δεν εναρμονίζεται προς τις αρχές των άρθρων 4 παρ. 1, 5 παρ. 1,  51 παρ. 3 και 102 παρ. 2 του Συντάγματος, δεδομένου ότι δυνάμει των άρθρων 28 και 56 του νόμου 4555/2018 εισήχθη το σύστημα της απλής αναλογικής για την κατανομή του συνόλου των εδρών των δημοτικών  Συμβουλίων που προέκυψαν εν προκειμένω από τις εκλογές της 26-5-2019, πολύ δε περισσότερο,  που τα εν λόγω συλλογικά όργανα συγκροτούνται από δημοτικούς συμβούλους των συνδυασμών και με το άρθρο 3 του νομοσχεδίου μεταφέρονται σε αυτά καίριες και κρίσιμες αρμοδιότητες από τα δημοτικά συμβούλια.  

Οι ανωτέρω προβλέψεις του νόμου 4623/2019 οδηγούν όχι απλά στην επαναφορά του δημαρχοκεντρικού μοντέλου αλλά και στην απόλυτη μοναρχία του δημάρχου «ελέω» κυβέρνησης. Έτσι,  Δήμαρχος με ποσοστό μόλις 14,93% (Θεσσαλονίκη) αποκτά πλήρη εξουσία.  Η αφαίρεση  αρμοδιοτήτων από τα Συμβούλια και η στέρηση από αυτά του «τεκμηρίου αρμοδιότητας» ως των κατεξοχήν δημοκρατικά νομιμοποιημένων οργάνων των δήμων, η δημιουργία πλαστών πλειοψηφιών υπέρ των δημάρχων στην οικονομική επιτροπή και την επιτροπή ποιότητας ζωής και ο δραστικός περιορισμός της αυτονομίας των κοινοτήτων, αφού στερούνται πλέον αποφασιστικές αρμοδιότητες και ο ρόλος τους καθίσταται διακοσμητικός,  είναι μερικές μόνο από τις βασικές επιλογές του νόμου που έχουν στόχο εν τοις πράγμασι να ματαιώσουν την πρόσφατα εκφρασθείσα στις 3 αυτοδιοικητικές κάλπες λαϊκή βούληση και να διευκολύνουν αλλαγές σε βάρος των πολιτών και των ΟΤΑ που ήδη περιλαμβάνονται στην ατζέντα της κυβέρνησης, με πρώτη τη μεταφορά του ΕΝΦΙΑ στην αυτοδιοίκηση, ο οποίος, ενώ είχε χαρακτηριστεί ως ο πιο άδικος και αντιαναπτυξιακός φόρος, που μακροπρόθεσμα θα έπρεπε να καταργηθεί, θα αποκτήσει έτσι μόνιμο χαρακτήρα, αφού θα υποκαταστήσει τους Κεντρικούς Αυτοτελείς Πόρους (ΚΑΠ) για την αυτοδιοίκηση, παρά τις αντιρρήσεις των αυτοδιοικητικών και βεβαίως θα δημιουργήσει σοβαρές ανισότητες μεταξύ των δήμων.  

Με όλες αυτές τις ρυθμίσεις του νέου νόμου 4629/2019 που ψήφισε η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, η σκέψη μου πήγε αυτόματα στο  Jean Bodin ο οποίος ήταν ο πρώτος που διατύπωσε τη θεωρία της κυριαρχίας και διακήρυξε ότι : «η Βασιλική εξουσία: α) έπρεπε να είναι απεριόριστη δεσμευόμενη μόνο από το θείο και τον φυσικό νόμο και β) δεν χρειαζόταν νομοθετικά και αντιπροσωπευτικά σώματα και ο λαός έπρεπε να υπακούει χωρίς να του αναγνωρίζεται το δικαίωμα της εξέγερσης». 

Επιστροφή λοιπόν στον 16ο αιώνα και στον αγώνα για να ανατρέψουμε το δόγμα της κυριαρχίας του δημάρχου και να υπερασπιστούμε τις συνταγματικές κατακτήσεις της δημοκρατικής νομιμοποίησης των ΟΤΑ, το κεκτημένο της ισότιμης έκφρασης των πολιτών και την ουσιαστική Δημοκρατική διακυβέρνηση σε όλα τα επίπεδα. Ενόψει όλων αυτών και της προαναγγελίας   από τον Υπουργό Εσωτερικών ότι θα καταργηθεί η απλή αναλογική, θα πρέπει όλες οι δημοτικές παρατάξεις να πάρουν σαφή και ξεκάθαρη θέση.

Ο Παρεμβαίνων

Δημήτρης Τραπεζιώτης

Δικηγόρος

π. Δήμαρχος Θεστιέων

& Δημοτικός Σύμβουλος Αγρινίου